Minggu, 07 September 2008

Mapidarta Ngangge Basa Bali

Mapidarta utawi mapidato unteng tatujonnyane wantah nyinahang daging pikayun ring para jana tiosan nganinin parindikan sane mabuat sane nenten ngaptiang panyawis saking sang mirengang. Sane anggen nyinahang daging pikayun wantah masarana antuk basa. Ring tepengan puniki manut murda utawi judul sane katur wantah basa Bali.

Sajeroning mamaos utawi mapidarta ngangge basa Bali janten kapatut pisan mangda kauratian miwah kawegedan ring basa Baline jati-jati maka kamulan. Kawagadan ngangge basa Bali mawit saking ngetahang mamaos Bali. Yening sampun ketah mamaos Bali janten kawikanan ring parinama, sor singgih basa, rasa basa basita, miwah daging-daging susastra Bali sayan-sayan nincap.

Anggen midabdabin mangdane prasida nincap kaweruhanne ring Basa Bali patut:

1) Utsahayang mangda sarahina ngangge basa Bali manut kawigunan miwah palemahannyane (ranah bahasa).

2) Mawit saking seneng gumanti raris sering-sering mirengang basa Bali sakadi ring radio, tv, miwah ring tontonan-tontonan.

3) Urati ring nganggen sor singgih kruna (anggah-ungguhing basa).

4) Nguratiang onek-onekan sane patut (sakadi nganggen pangiring -an, -ang, -in).

5) Seneng ngwacen sastra-sastra agama, kakawin, geguritan miwah pepacaan sane ngangge basa Bali.

Ri sampune wagmi ring basa basita Baline janten nenten meweh malih pacang ngamedalang pikayun, mamaos utawi mapidarta nganggen basa Bali.

Sajeroning pacang ngaturang pidarta napike marupa dharma wacana, sambrama wacana, piteket-piteket utawi sane tios-tiosan patut elingang pah-pahan bebaosan sane pacang kapidartayang sakadi puniki:

Ka pratama: Pamahbah/purwaka. Ring pahan puniki dagingnyane patut ngaturang pangastuti ring Ida Sang Hyang Widi, panganjali ring pada pamilet utawi sang sane mirengang, ngaturang parama suksme, ngaksama, raris nyinahang angga (sapa sira sane mamaos mangda kauningin).

Ka pingkalih: Daging pidarta (manut babuat). Yening ring paruman banjar upami, patut aturang daging-daging parindikan sane mabuat ring krama banjar. Yening ring pawiwahan umpaminnyane ritatkala kapakusara ngangganin kulawarga ring adampati, nguningayang eed upakara, taler tan lali ngaksamayang munggwing kawentenan genah, panyambrama miwah sane tios-tiosan. Asapunika taler ring acara sane tiosan.

Ka pingtiga: Pamuput. Ri sampun ngenjek ring pamuput atur (pidarta) patut wentenang panyutet bebaosan. Puniki mabuat pisan duaning ri sampune panjang antuk matur-atur mangdene sang mirengang eling malih ring unteng daging bebasoanne. Raris lanturang antuk nunas ksama ampura manawi wenten sane tan manut ring kayun sang miarsayang. Maka panguntat anggen wasananing atur miwah muputang pidarta raris ngaturang paramasanti.